Rzeczywista szkoda czy opłata ryczałtowa?
W uchwale z dnia 10.12.2009 r., III CZP 107/09 Sąd Najwyższy wskazał, że przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć odbiorcę energii elektrycznej opłatami określonymi w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 10.04.1997 r. Prawo energetyczne tylko wtedy, gdy energia została rzeczywiście pobrana. W uzasadnieniu ww. uchwały SN bez przeprowadzenia szczegółowej analizy prawnej zajął stanowisko, zgodnie z którym nielegalny pobór energii zdefiniowany w treści art. 3 pkt 18 prawa energetycznego stanowi zawsze delikt. Z tego względu opłaty ryczałtowej, o której mowa w treści art. 57 ust. 1 prawa energetycznego nie można traktować jako kary ustawowej. Oznacza to, że przesłanką zasadności opłaty jest szkoda po stronie przedsiębiorstwa energetycznego. O Ile przedmiotowa uchwała spotkała się z krytycznymi wypowiedziami w piśmiennictwie (np. G. Matusik, Odpowiedzialność z tytułu nielegalnego poboru energii. Uwagi na tle art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne, PUG 2012, Nr 3, s. 20), o tyle w sposób istotny wywarła ona wpływ na orzecznictwo sądów powszechnych. W postępowaniach o zapłatę opłaty ryczałtowej sądy coraz częściej zaczęły badać kwestię szkody i jej wysokości.
W kontekście poczynionych powyżej uwag w niniejszym opracowaniu został omówiony wyrok Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 17.06.2015 r., VIII C 5/14 oraz wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach (jako sądu drugiej instancji) z dnia 22.01.2016 r., II Ca 1434/15.
W pozwie powód (spółka dystrybucyjna) domagała się od pozwanego (odbiorcy energii elektrycznej) zasądzenia kwoty 3772 zł stanowiącej opłatę ryczałtową z tyt. nielegalnego poboru energii. W toku postępowania Sąd Rejonowy z urzędu badał kwestię szkody i jej wysokości, zlecając ustalenie ww. okoliczności biegłemu energetykowi. Ostatecznie wyro- kiem z dnia 17.06.2015 r. Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda jedynie kwotę 487 zł, gdyż szkodę w takiej wysokości ustalił biegły energetyk.
Kancelaria DKK działając w imieniu spółki dystrybucyjnej zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego zarzucając mu naruszenie art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego. W apelacji Kancelaria podnosiła, że cytowany przepis konstytuuje po stronie przedsiębiorstwa energetycznego prawo kształtujące w zakresie wyboru formy restytucji pieniężnej w przypadku ujawnienia nielegalnego poboru energii. To od wyłącznej decyzji przedsiębiorstwa zależy, czy w przypadku nielegalnego poboru energii będzie dochodziło od osoby odpowiedzialnej opłaty ryczałtowej w wysokości wynikającej z Taryfy, czy też odszkodowania na zasadach ogólnych. W niniejszej sprawie spółka dystrybucyjna nigdy nie wskazywała art. 415 k.c., (tj. zasad ogólnych) jako podstawy swojego roszczenia.
Ponadto w apelacji zostało podniesione, iż opłata ryczałtowa z taryfy ma nie tylko charakter odszkodowawczy, ale także prewencyjny (jej wysokość ma odstraszać) i represyjny. W tym zakresie apelujący powołał stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w wyroku z dnia 21.10.2014 r. sygn. akt P 50/13, w którym: Trybunał zwrócił uwagę, że usta- wodawca wskazał w art. 57 ust. 1 prawa energetycznego alternatywne możliwości działania przedsiębiorstwa energetycznego w związku z nielegalnym poborem energii. Przedsiębiorstwo może pobrać opłatę z tytułu nielegalnego poboru energii w wysokości określonej w taryfie albo dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych. Z powyższego zestawienia wynika, że opłata ta traktowana jest przez ustawodawcę jako alternatywna w stosunku do zasad ogólnych metoda dochodzenia odszkodowania za nielegalny pobór energii, zawierająca specyficzny sposób ustalania wysokości owego odszkodowania. Przedsiębiorstwo energetyczne ma tym samym wybór sposobu dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu nielegalnego poboru energii. Z jednej strony może dochodzić od- szkodowania na zasadach ogólnych, z czym wiąże się m.in. obowiązek dokładnego wykazania wysokości poniesionej szkody. Z drugiej jednak strony może obciążyć odbiorcę opłatą wynikającą z taryfy, bez potrzeby wykazania dokładnej wysokości szkody, jednak tylko w wysokości ściśle określonej w taryfie. (…) Trybunał uznał, że ze względu na charakter opłaty przewidzianej w art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego, przesłanki jej stosowania oraz jej wysokość, pełni ona – poza funkcją kompensacyjną – także funkcję prewencyjną i w pewnym zakresie również represyjną. Trybunał w tym zakresie podzielił pogląd, wyrażany przede wszystkim w orzecznictwie sądów administracyjnych, że poza gwarancją naprawienia wszelkich szkód związanych z nielegalnym poborem energii, opłata określona w art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego pełni funkcję prewencyjną, mając na celu zapobieganie tego typu działaniom, a także – ze względu na jej wysokość – częściowo represyjną. Niemniej wskazane powy- żej funkcje opłaty przewidzianej w art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego nie powodują utraty przez nią cywilnoprawnego charakteru.
Sąd Okręgowy w Kielcach rozpoznając apelację uznał ją w całości za uzasadnioną. W wyroku z dnia 22.01.2016 r., II Ca 1434/15, Sąd podzielił argumentację Kancelarii DKK, zgodnie z którą przepis art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego tworzy po stronie przedsiębiorstwa energetycznego prawo kształtujące. Skoro spółka dystrybucyjna dokonała wyboru formy restytucji pieniężnej obciążając odbiorcę opłatą ryczałtową z taryfy, to sąd ustalając w sprawie, że nielegalny pobór energii rzeczywiście miał miejsce, winien zasądzić na rzecz spółki kwotę odpowiadającą wysokości opłaty ryczałtowej.
Wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach jest istotny z dwóch względów. Po pierwsze, Sąd Okręgowy w przedmiotowej sprawie odszedł od wykładni zawartej w treści uchwały SN z dnia 10.12.2009 r. Po drugie, przedmiotowy wyrok jest pierwszym tak jednoznacznym stanowiskiem sądu w obszarze działania Sądu Okręgowego w Kielcach co do wykładni treści art. 57 ust. 1 pkt 1 prawa energetycznego. Można zatem ostrożnie zakładać, że będzie on stanowił istotną wskazówkę dla sądów niższej instancji działających na tym obszarze w tego rodzaju sprawach.
Autor: Adam Kowalski